Wist je dat werkstress beroepsziekte nummer 1 is? En wist je ook dat dit al sinds 2014 het geval is? Sterker nog, de cijfers over werkstress van TNO laten zien dat werkgerelateerde stress een steeds steviger nummer 1 positie inneemt, ondanks de jaarlijkse 'week van de werkstress' die elke derde week van november wordt georganiseerd.
Hoe dit mogelijk is, ontdek je in deze blog met de trends en ontwikkeling van oorzaken, gevolgen en kosten voor werkgevers, werknemers en zelfstandigen. Met de aangereikte handvatten kun je bovendien direct aan de slag om dit tij ten positieve te keren voor jouw eigen werk en werkomgeving.
Maar eerst neem ik je mee naar 13 mei 2014, toen minister Asscher van Sociale Zaken & Werkgelegenheid het aanpakken van werkgerelateerde stress op de maatschappelijke agenda zette, zodat we als BV Nederland gezonder zouden functioneren.
Werkstress is taboe
Misschien herken je het ook wel bij jezelf. Je zegt er maar even niks van. Want als je het wel zegt vinden mensen je raar, toch? Zeggen dat je je werk niet aankunt. Of zeggen dat je werk je niet bevalt.
Nee. Liever heb je gespannen nekspieren, pijn in je hoofd en lig je uitgeblust op de bank 's avonds. Liever dat dan dat je het erover hebt. En daar heb je een extreem goede reden voor. Althans: dat denk je.
Ineffectief voorbeeld
Helaas vergis je je – en helemaal in de voorbeeldfunctie die jij hebt. Want als jij van werkstress een taboe maakt, doen jouw medewerkers en klanten dat ook. En daarmee snijd je jezelf enorm in de vingers, zowel op korte als lange termijn.
De grote vraag is dus hoe jij als directeur, manager of ondernemende professional effectief jouw rol pakt, zodat je de oorzaak van werkstress bij de kern kunt aanpakken. En daarin sta je niet alleen.
Landelijke aanpak van werkstress
Al op 13 mei 2014 lanceerde minister Asscher zijn plan om werkgerelateerde stress aan te pakken door het taboe op stress te doorbreken.
Minister Asscher:
"Het is nu vaak nog een taboe om over werkstress te praten, daar schamen werknemers zich voor. Maar de bekende uitspraak 'van hard werken wordt niemand ziek', klopt in de praktijk niet. Met hard werken is niks mis, maar de randvoorwaarden om dit te kunnen doen moeten er wel zijn. Bijvoorbeeld dat je naast je werk ook de zorg op je kunt nemen voor een familielid of vriend. En dat er op je werk geen sprake is van agressie, pesten en intimidatie. Ik wil dat het normaal wordt dat werkgevers en werknemers werkstress met elkaar bespreken en aanpakken".
Hoe normaal is werkstress voor jou?
Hoe 'normaal' het inmiddels is 'dat werkgevers en werknemers werkstress met elkaar bespreken en aanpakken', blijkt uit de cijfers over werkstress hierna. Of jij die cijfers maakt of breekt weet je zelf – en ook of je daarmee de trend in stand houdt of juist keert.
Dus hoogste tijd om een nadere blik op de cijfers over druk en spanning op het werk te werpen, te beginnen met de bronnen waaruit ik heb geput.
De cijfers over werkstress sinds 2014
De cijfers over werkstress in deze blog zijn afkomstig uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA), Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) en Werkgevers Enquête Arbeid (WEA). Dit zijn ook de bronnen voor de jaarlijkse factsheets voor de week van de werkstress - elke derde week van november.
De factsheets sinds 2014
Inmiddels zijn de volgende factsheets met cijfers over werkstress verschenen:
- Factsheet week van de werkstress 2023.
- Factsheet week van de werkstress 2022.
- Factsheet week van de werkstress 2021.
- Factsheet week van de werkstress 2020.
- Factsheet week van de werkstress 2019.
- Factsheet week van de werkstress 2018.
- Factsheet week van de werkstress 2017.
- Factsheet week van de werkstress 2016.
- Factsheet week van de werkstress 2015.
- Factsheet week van de werkstress 2014.
Elke factsheet rapporteert cijfers over werkstress over het voorgaande jaar of – als die nog niet beschikbaar zijn – van het jaar daarvoor.
Variatie per factsheet
Omdat elke week van de werkstress een ander thema heeft, variëren de gepresenteerde cijfers per factsheet. De cijfers over werkstress hierna heb ik zoveel mogelijk met elkaar in lijn gebracht door te putten uit de tweejaarlijkse arbobalans van TNO en de jaarlijkse data uit de NEA, WEA en ZEA. Daarbij heb ik de percentages in decimalen achter de komma overgenomen, waardoor deze kunnen afwijken van de afgeronde percentages in de factsheets.
NB Vanaf het verslagjaar 2022 verschilt de wijze waarop gegevens voor de NEA zijn verzameld en verwerkt op enkele punten. Daardoor zijn de cijfers vanaf 2022 mogelijk niet in alle gevallen vergelijkbaar met de cijfers tot en met 2021. Meer informatie is beschikbaar in de onderzoeksbeschrijving van de NEA 2022.
Wat zijn de trends sinds 2014?
Ondanks de weken van de werkstress sinds 2014 stijgt het aantal werknemers met burn-out klachten jaarlijks. Ook de verzuimkosten per werknemer wegens werkstress blijven toenemen en hetzelfde geldt voor de werkstress gerelateerde verzuimkosten voor werkgevers. Daarnaast blijken ook ZZP'ers steeds vaker burn-outklachten door het werk te ervaren.
In het vervolg worden deze vier trends nader uitgediept, waarbij achtereenvolgens stilgestaan wordt bij:
- De ontwikkeling van de beroepsbevolking.
- De vijf belangrijkste oorzaken van werkstress bij werknemers.
- De gevolgen van werkstress in burn-outklachten, verzuim en extra maatregelen voor werknemers.
- De kosten van werkgerelateerde stress in dagen, per werknemer en voor werkgevers.
- De oorzaken en ontwikkeling van burn-outklachten bij ZZP'ers.
1. Steeds meer ZZP'ers
De beroepsbevolking van Nederland verandert en daardoor ook de werkende die werkstress ervaart. In de volgende tabel van het Centraal Bureau voor de Statistiek vind je de ontwikkeling van het aantal werkenden in Nederland sinds 2013 in werknemers (WN) met een vaste of flexibele arbeidsrelatie (AR), zelfstandigen zonder personeel (ZZP) en zelfstandigen met personeel (ZMP).
| Jaar | WN vaste AR | WN flex AR | ZZP | ZMP |
| 2022 | 5.319.000 | 2.691.000 | 1.176.000 | 363.000 |
| 2021 | 5.231.000 | 2.580.000 | 1.078.000 | 367.000 |
| 2020 | 5.158.000 | 2.545.000 | 1.054.000 | 359.000 |
| 2019 | 4.995.000 | 2.766.000 | 1.020.000 | 336.000 |
| 2018 | 4.814.000 | 2.791.000 | 1.000.000 | 336.000 |
| 2017 | 4.670.000 | 2.752.000 | 986.000 | 337.000 |
| 2016 | 4.623.000 | 2.646.000 | 961.000 | 340.000 |
| 2015 | 4.608.000 | 2.582.000 | 936.000 | 331.000 |
| 2014 | 4.612.000 | 2.519.000 | 916.000 | 335.000 |
| 2013 | 4.724.000 | 2.475.000 | 895.000 | 340.000 |
2. De vijf belangrijkste oorzaken van werkstress bij werknemers
Ben je benieuwd naar de oorzaken van werkstress voor werknemers? Dan vind je in de volgende tabel de ontwikkeling van de vijf belangrijkste oorzaken.
| Jaar | Lage autonomie | Hoge taakeisen | Ongewenst gedrag extern* | Ongewenst gedrag intern** | Conflict met collega's, leidinggevende en/of werkgever |
| 2022 | 42,3% | 33,5% | 26,1% | 14,6% | 26,1% |
| 2021 | 42,8% | 36,4% | 22,8% | 13,3% | 27,9% |
| 2020 | 41,5% | 33,9% | 21,5% | 12,7% | 25,8% |
| 2019 | 43,2% | 37,6% | 28,9% | 19,3% | - |
| 2018 | 44,1% | 38,1% | 23,0% | 15,6% | 30,2% |
| 2017 | 44,9% | 39,0% | 23,7% | 16,3% | 32,0% |
| 2016 | 44,5% | 37,6% | 23,5% | 16,1% | 31,7% |
| 2015 | 43,8% | 38,1% | 22,7% | 15,9% | 31,0% |
| 2014 | 43,7% | 38,1% | 23,2% | 16,4% | 33,1% |
* Van 'enig ongewenst gedrag door klanten' tot en met ongewenste seksuele aandacht, intimidatie/bedreiging, lichamelijk geweld en pesten.
** Van 'enig ongewenst gedrag door collega's en/of leidinggevenden' tot en met ongewenste seksuele aandacht, intimidatie/bedreiging, lichamelijk geweld en pesten.
Is de autonomie laag?
Dan helpt het als medewerkers zelf kunnen beslissen over de uitvoering van hun werk, de volgorde van hun werkzaamheden, het werktempo en hun werktijden. Ook baat het als ze vrij hun verlof kunnen opnemen en zelf oplossingen kunnen bedenken om bepaalde dingen te doen.
Gelden er hoge taakeisen?
Dan is het wijs om te kijken naar het tempo, de hoeveelheid en of extra hard werken gebruikelijk is. En – nog belangrijker – hoe realistisch zijn deze eisen in relatie tot de mogelijkheden van de medewerker. Passen ze bij zijn talenten en kwaliteiten? Strookt het met zijn kennis, kunde en ervaring, zijn conditie en gezondheid, zijn oefening en training en bij zijn mindset en vaardigheid?
Speelt er ongewenst gedrag extern, intern of allebei?
Denk dan aan maatregelen tegen ongewenste seksuele aandacht, intimidatie/bedreiging, lichamelijk geweld, pesten en discriminatie. Neem daarbij ook de waarden en normen van jullie organisatie onder de loep en zorg ervoor dat deze door iedereen gedeeld, geleefd en gevierd worden, zodat iedereen zich veilig en vertrouwd voelt in de uitvoering van zijn werk.
Zijn er conflicten?
Conflicten op de werkvloer tussen collega's onderling, met jou als leidinggevende of met de werkgever zijn fnuikend voor de samenwerking, sfeer en de productiviteit. Maak ze daarom zo snel mogelijk bespreekbaar – en zeker als jij zelf de gebeten hond bent. Je voorkomt er stress, verzuim en nalatigheid mee, maar bovenal laat je zien dat je jouw verantwoordelijkheid neemt om jouw basis voor succes op orde te krijgen en te houden.
3. De gevolgen van werkstress voor werknemers
De volgende tabel toont hoe het aantal burn-outklachten bij werknemers continu stijgt en dat het verzuim door werkstress nog steeds ver boven de 33% ligt. Ook de roep om (extra) maatregelen houdt aan, waarbij de direct leidinggevende een cruciale rol speelt of het bij roepen blijft of dat er daadwerkelijk actie wordt ondernomen.
| Jaar | Last van burn-outklachten | Verzuim door werkstress | (Extra) maatregelen nodig |
| 2022 | 20,0% | 37,0% | 41,4% |
| 2021 | 17,3% | 36,8% | 42,1% |
| 2020 | 15,7% | 34,2% | 36,6% |
| 2019 | 17,0% | 36,9% | 44,2% |
| 2018 | 17,3% | 35,3% | 45,0% |
| 2017 | 15,9% | 37,1% | 46,1% |
| 2016 | 14,6% | 35,8% | 43,6% |
| 2015 | 13,4% | 35,2% | 41,3% |
| 2014 | 14,4% | 35,8% | 43,3% |
Wat is de last van werkgerelateerde burn-outklachten?
Denk hierbij aan emotionele uitputting door het werk, leeg voelen aan het einde van de werkdag en vermoeidheid bij het opstaan en de confrontatie met werk. Maar ook de hele dag met mensen werken, veranderingen in het werk, afleiding door de omgeving, het werken in een kantoorruimte, een vaste of flexibele werkplek, de grootte van deze werkplek en waar deze gelokaliseerd is.
Wat bepaalt de duur van het verzuim en de (extra) maatregelen?
Hoe meer – zowel in aantal als in duur – van deze factoren een werknemer parten spelen, hoe groter de kans op verzuim door werkstress. Is er eenmaal sprake van verzuim dan is het de vraag hoe lang de uitputting heeft geduurd en wat er ook buiten het werk aan stressfactoren speelt.
Opeenstapeling of combinatie van factoren
Uit onderzoek naar de risicogroepen, oorzaken en gevolgen van burn-out door TNO in 2020 blijkt dat het ontwikkelen van burn-outklachten voornamelijk samen lijkt te hangen met de opeenstapeling of combinatie van verschillende factoren in het werk, de persoon en de maatschappij.
In de volgende infographic vind je deze factoren benoemd en uitgelicht.
Balans is de sleutel
Zowel binnen elk van deze factoren als in de combinatie draait het om balans. En daarin ben jij als directeur, manager of ondernemende professional het voorbeeld dat doet volgen.
Zorg jij goed voor jouw eigen belasting en belastbaarheid tussen werk, privé en hobby's enerzijds en hoofd, hart en handen anderzijds, dan is de kans groot dat dit zich vertaalt in de visie, missie en kernwaarden van jouw organisatie en de wijze waarop teams en collega's met elkaar samenwerken. Niet alleen voor jezelf maak je dan 0% overuren, 25% productiever en 100% leven waar. Ook jouw collega's presteren puik met maximale resultaten in minimale tijd en ultieme relaties.
Luister jij echter slecht naar jezelf, omdat je altijd aan het rennen bent, dan is de kans op een overspannen organisatie met overspannen teams en overspannen medewerkers ook groot. In dat geval is het essentieel dat je eerst werkt aan meer succes en minder stress voor jezelf, voordat je anderen relaxed kunt laten excelleren
4. De kosten in dagen, per werknemer en voor werkgevers
Zowel per werknemer als voor de werkgever nemen de verzuimkosten door werkstress alsmaar toe. En daarbij zijn kosten voor vervanging, derving van omzet of productiviteit niet inbegrepen.
| Jaar | Verzuimdagen door werkstress | Verzuimkosten per werknemer wegens werkstress | Verzuimkosten werkgevers wegens werkstress |
| 2021 | 11 miljoen | € 11.000 | € 3,3 miljard |
| 2020 | 9,4 miljoen | € 11.000 | € 2,8 miljard |
| 2019 | 11,1 miljoen | € 9.300 | € 3,2 miljard |
| 2018 | 11 miljoen | € 9.100 | € 3,1 miljard |
| 2017 | 10 miljoen | € 8.100 | € 2,8 miljard |
| 2016 | 9 miljoen | € 8.200 | € 2,5 miljard |
| 2015 | 7 miljoen | € 7.800 | € 2,0 miljard |
| 2014 | 7,5 miljoen | - | € 1,8 miljard |
Tel eens uit wat je voor deze euro's per medewerker kunt investeren in effectieve stresspreventie en - hantering. En ook wat je structureel met jouw team en organisatie aan werkstress kunt doen, zodat dit niet meer tot deze enorme kosten leidt. Wist je al dat je jezelf in 6 weken van stress naar succes kunt helpen voor slechts een cappuccino per dag op jaarbasis?
5. Ook zelfstandigen steeds vaker burn-out
Denk je nu dat ZZP'ers aan werkstress ontkomen, omdat zij eigen baas zijn en dus zelf alles kunnen beslissen? Was het maar waar! De volgende tabel laat zien dat ook zij kampen met hoge taakeisen, ongewenste omgangsvormen, lage autonomie en stijgende burn-outklachten.
| Jaar | Hoge taakeisen | Ongewenste omgangsvormen | Lage autonomie | Burn-outklachten |
| 2023 | 29,0% | 17,9% | 16,1% | 11,7% |
| 2021 | 31,2% | 13,9% | 13,8% | 9,5% |
| 2019 | 30,2% | 15,5% | 13,4% | 9,2% |
| 2017 | 31,0% | 15,0% | 12,8% | 8,8% |
| 2015 | 31,0% | 15,6% | 13,3% | 7,5% |
Hoe keer je deze trends?
Allereerst is het belangrijk om te kijken in welke rol jij zit. Ben je een werkgever of een werknemer? Of ben je een ZZP'er?
Iedereen verantwoordelijk
Elke functie brengt een eigen verantwoordelijkheid met zich mee om werkstress te voorkomen, waarbij het cruciaal is dat je eerst je eigen werkstress weet te managen, voordat je met de druk of spanning van anderen aan de slag gaat.
Bewustwording alleen is niet genoeg
Ten tweede zet enkel bewustwording geen zoden aan de dijk om de enorme kosten van werkgerelateerde stress voor werkgevers, werknemers en de maatschappij een halt toe te roepen – laat staan te voorkomen.
Want wie zit er achter die percentages die een lage autonomie of hoge taakeisen ervaren?
- Ben jij het zelf?
- Is het je collega?
- Of zijn het misschien de medewerkers van je klanten of de ZZP'er die je recent hebt gecontracteerd?
En hoe zit het met die ongewenste omgangsvormen en conflicten op het werk?
- Wie heeft daar binnen jouw organisatie of team last van?
- Betreft het dan externen die deze werkstress veroorzaken, internen of allebei?
- En wat is jouw eigen aandeel in deze verstoorde arbeidsrelaties?
Maak het persoonlijk
Vele vragen dus om bij alle cijfers over werkstress te stellen, maar meestal zonder heldere antwoorden wat er nu precies druk of spanning geeft voor wie en waarom. Terwijl deze helderheid essentieel is, omdat stress persoonlijk is en daarom ook een persoonlijke aanpak behoeft.
Doorbreek het taboe
Met de volgende aanpak kun je hierin een fantastisch voorbeeld stellen en ben je bovendien een uitermate motiverende baas, omdat je enerzijds glashelder bent en anderzijds oprechte aandacht hebt voor de mensen met wie je werkt.
1. Start met jezelf
Hoe zit jij zelf in je vel in je werk? En wat vind jij zelf van je werkinhoud, je arbeidsomstandigheden, -voorwaarden en -verhoudingen?
- Wat bevalt je wel? Waarom?
- Wat bevalt je niet? Waarom niet?
- Wat zijn de gevolgen van deze plussen en minnen voor jouw werkstress?
- Wat wil je in deze werkstress veranderen en waarom?
- Hoeveel is het je waard om die verandering te realiseren?
- Wat kun je hierin zelf doen?
- Wat heb je hierin nodig van een ander? En waarom?
- Wat is je eerste actie?
- Wanneer ga je deze starten?
- Wanneer weet je of je jouw doel bereikt hebt?
2. Vervolg met de ander
Heb je de vragen hierboven allemaal naar eer en geweten beantwoord? En heb je jouw zaken en relaties op het werk allemaal pico bello voor elkaar? Gefeliciteerd! Dan kun jij jouw collega's helpen om dezelfde vragen voor zichzelf te beantwoorden, zodat ook zij weten waar hun werkstress vandaan komt en wat zij daar zelf aan kunnen doen.
Realiseer je je nu dat jouw zaken en relaties op het werk niet pico bello voor elkaar hebt? Kom dan subiet in actie om jouw eigen werkstress te voorkomen dan wel te kenteren. En communiceer hierover transparant, zodat jij ook in het oplossen van jouw eigen werkstress en het inschakelen van eventuele hulp een effectief voorbeeld bent.
3. Maak het plaatje compleet
Hoe meer gesprekken je volgens de tien vragen hierboven voert, hoe tastbaarder en concreter je werkstress maakt. Zowel voor jezelf als voor je collega's, maar ook binnen en tussen jouw teams en voor de gehele organisatie. In plaats van anonieme cijfers over werkstress in Nederland verzamel je zo jouw eigen cijfers over stress op het werk, waarmee je bovendien direct doel- en resultaatgericht aan de slag kunt.
Stof tot nadenken
Uit het voorgaande zijn wat mij betreft drie conclusies te trekken om de cijfers over werkstress ten positieve te keren:
Ben je werkgever?
Bevraag je medewerkers over hun werkstress en geef ze wat ze nodig hebben, zodat ze optimaal kunnen functioneren in hun werk. Durf hierbij ook vragen te stellen naar het wel en wee thuis en hoe je medewerker in het algemeen in zijn vel zit. Met deze 43 stressvolle life events neemt het risico op gezondheidsverslechtering toe. En ook met deze 20 gewoonten stijgt de ontvankelijkheid voor stress. Daar bovenop helpt het allerminst om te doemdenken of jezelf gek te maken met allerlei gedachtekronkels.
Ben je werknemer?
Wees open over je werkstress, zodat je werkgever rekening kan houden met jouw belasting en belastbaarheid in het werk. Vraag om hulp en accepteer hulp.
Onderneem je zelfstandig?
Zorg goed voor jezelf met passende werklast of taakeisen, voldoende regelmogelijkheden en sociale steun.
Aan de slag
Vind je jouw oplossing lastig om te realiseren? Maak dan je keuze uit een van de volgende opties.
Vraag en antwoord
Heb je vragen over deze blog? Of wil je jouw cijfers over werkstress delen? Laat dan hieronder jouw reactie achter en ik antwoord persoonlijk.
Doe mee met mijn interactieve, online Masterclass
Stap nu uit jouw vicieuze cirkel van alsmaar harder werken, waardoor je tijd en energie krijgt voor jezelf en ontspannen excelleert aan de top. In slechts één uur krijg jij weer grip op je werk en leven. Meld je nu aan voor de interactieve, online Masterclass 'Succes Zonder Stress'.
Exclusief 1 op 1 sparren
Wil je liever direct persoonlijk met mij in gesprek, zodat 0% overuren, 25% productiever en 100% leven jouw relaxte werkelijkheid wordt? Klik hier om jouw Doorbraaksessie te boeken en we spreken elkaar binnenkort.
2 reacties
Hi Margriet,
Ik ben zzp, net weer n jaar, na verkrijgen schone lei. Ik loop er tegen aan dat t werk als hovenier behoorlijk wat fysieke klachten oplevert.
Hi Ed, wat vervelend voor je dat je fysieke klachten ervaart van je werk. Weet je zeker dat het van je werk komt? Of kunnen er andere redenen zijn waardoor je fysieke klachten ervaart? Je zult de eerste niet zijn die door spanningen in werk, privé en/of hobby's klachten en kwalen ontwikkelt. Dus ga eens bij jezelf te rade wat de oorzaak van je klachten is en wat je daar zelf aan kunt doen. Kun je dat niet zoek dan de juiste hulp om van je klachten af te komen. Is het stressgerelateerd of ben je minder effectief in je ondernemerschap dan kun je me bellen. Is het puur fysiek? Ga dan naar de huisarts en laat je - als dat nodig is - doorverwijzen.